Explore the North – zaterdag: Van Fries tot Egyptisch (26 nov.)
Op de tweede festivaldag van Explore the North is het programma aanmerkelijk omvangrijker dan op de eerste. Het aanbod van interessante acts in het prachtige oude stadscentrum van Leeuwarden is vandaag talrijk. The Daily Indie laveert tussen schrijvers en muzikanten, tussen kerken en popzalen, en ziet veel moois.
Foto's: Oscar Anjewierden
In De Friesche Club opent Meindert Talma de dag met een optreden in het kader van zijn uitstekend ontvangen laatste plaat, over cultfiguur en wereldkampioen dammen Jannes van der Wal. Hij begint met een aantal nummers dat zijn geboortedorp Surhuisterveen als thema heeft, met als uitschieter Rummenige; een nummer dat met hilarische dansbeelden wordt ondersteund. Bij de prachtige nummers van Jannes van der Wal zijn de vaak prachtige archiefbeelden een duidelijke meerwaarde. De recente optredens hebben de band goed gedaan, het geluid staat mooi vol afgesteld en Talma durft zich echt te laten gaan als zanger. Het absolute hoogtepunt is het indrukwekkende De Ballade van Jannes van der Wal, dat de levensgeschiedenis van de damkampioen in ruim twintig minuten samenvat. Meindert Talma blijft grossieren in wondermuziek.
De kegelbaan van De Friesche Club is het decor voor De Grote Stichting Hobbyrock en hun Encyclopedie Show. In deze overzichtsvoorstelling van vijfentwintig jaar Stichting Hobbyrock komen in een licht chaotische maar vooral droogkomische sfeerverhalen voorbij over bijvoorbeeld Arbeiders Neukdag. Nyk de Vries draagt een kort maar zeer krachtig stuk voor over de behoefte aan een niet-sterke leider, als reactie op de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hilarisch is een geprojecteerd stripverhaal over de belevenissen van De Jonge Boschfazant, die pas heel laat ten tonele verschijnt in het verhaal. Het onderstreept de ongrijpbaarheid van het gezelschap.
De Haagse muzikant en beeldend kunstenaar Melle de Boer is zanger en gitarist van americanaformatie Smutfish. Voor de laatste plaat liet hij zijn Engelstalige teksten in het Nederlands vertalen door onder andere Bart Chabot en Freek de Jonge. Voor de gelegenheid is daarom de bandnaam omgedoopt tot Smetvis, en het resultaat is bij momenten loodzware, maar altijd boeiende teksten. Met de begeleiding van een vakkundige band ontstaan er uitgesponnen folk- en blues-nummers met beladen zang. Wanneer gastdichter Lévi Weemoedt zijn tragikomische, korte gedichten komt voordragen, krijgt het topzware optreden wat lucht.
Schrijver A.H.J. Dautzenberg schuwt de controverse niet, als het gaat over zaken als moraal en integriteit. Bovenal is hij een uitstekend schrijver, zoals blijkt wanneer hij zijn eerste verhaal voordraagt over de wens om terug te keren naar de Middeleeuwen, met de bagage van nu. In prachtige volzinnen beschrijft hij zijn plan om vrouwen uit die tijd te paaien met winegums zodat seksueel alle remmen los gaan. Daarnaast draagt hij voor uit zijn nieuwe boek De Dag dat de Gieren Buigen, waarin hij met de hoofdpersoon Tamalone refereert aan de bijna vergeten Nederlandse schrijver Arthur van Schendel. Het levert een bij vlagen enerverende vertelling op over een dolende zwerver. Dautzenberg weet de volle drie kwartier te boeien met zijn voordracht.
Nyk de Vries presenteert op Explore the North de Friestalige versie van zijn uitstekend ontvangen boek Renger, over vervreemding van gewone mensen. Hij ontving hiervoor de Piter Jellesprijs. De Vries kiest niet voor de gemakkelijke weg van alleen maar voorlezen uit eigen werk, maar maakt er een fraaie performance van met livemuziek of fragmenten uit een hoorspel dat hij voor Radio 1 maakte. Wanneer hij in rap tempo een stuk voordraagt over onenigheid met zijn vader, maakt hij de meeste indruk.
De Waalse Kerk is een prachtig decor voor de minimalistische, duistere folkklanken van de Nieuw-Zeelandse Aldous Harding. Haar vocale bereik is enorm: ze schakelt makkelijk tussen een kinderstemmetje en spookachtige uithalen, terwijl ze haar onheilspellende teksten met verfijnd gitaarspel ondersteunt. De songs, die hier en daar een extra donkere twist krijgen door pianotonen, zijn van een onontkoombare intensiteit, en doen daarmee denken aan het werk van Alela Diane. Harding gaat volledig op in haar nummers en de bijbehorende dramatische expressie maakt diepe indruk. Het intense optreden is een van de hoogtepunten van de dag, Aldous Harding is een kleine ontdekking.
Uit België komt Warhaus, een soloproject van de zanger van Balthazar, Maarten Devoldere. Samen met twee andere artiesten maakt hij avontuurlijke nachtmuziek, met een hoofdrol voor zijn eigen quasi-verveelde, eikenhouten zangstem. Warhaus heeft duidelijk goed geluisterd naar In a Bar, Under the Sea van landgenoten dEUS, maar het songmateriaal is toch eigenwijs genoeg om overeind te blijven. Het geluid is uitstekend afgesteld, zodat de subtiele en onderhuidse toevoegingen van bijvoorbeeld trompet, samples en toetsen prima uit de verf komen. Warhaus geeft een sterk optreden en heeft het in zich om veel meer te worden dan een zijproject.
In de Westerkerk komen de dromers aan hun trekken met Julianna Barwick. Ze brengt een soort vocale ambientmuziek die ze ondersteunt met toetsen. Het heeft iets weg van Slowdive, ten tijde van Pygmalion. Barwick loopt en samplet dat het een lieve lust is, zodat een esoterische trance ontstaat die je het best liggend kunt ondergaan. Sommigen doen dat dan ook op de aanwezige kussens, anderen sluiten staand de ogen. Haar statische performance doet er dan ook weinig meer toe. Toch verlaten mensen, die haar repetitieve klanken vermoedelijk meer als muzikaal behang zien, de kerk. Wie zich wel volledig overgeeft, ervaart een prachtig optreden.
Voor het eerst tijdens het festival is de grote zaal van Neushoorn bomvol. Het gaat dan ook om de grootste naam van het festival, de Puerto Ricaans-Belgische folkzanger Gabriel Rios. Hij heeft zijn muzikale begeleiding teruggebracht tot slechts een cello en een contrabas, naar eigen zeggen zodat de songs meer centraal komen te staan tijdens optredens. Naast de zang speelt hij nog altijd akoestische gitaar. En hoewel de zoeklichtshow indrukwekkend is, de songs uitstekend in elkaar zitten en een uitgeklede versie van Broad Daylight prima uitpakt, geeft Rios een ietwat berekend optreden dat nergens positief uit de bocht vliegt.
Tsjinlûd is Fries voor tegengeluid. In de intieme setting van theaterschip De Bald ‘R presenteert dit gezelschap zijn boek en cd. Tegen de achtergrond van geïmproviseerde gitaardrones en soundscapes draagt het veelkoppige gezelschap gedichten voor in het Fries. Eens te meer blijkt dat wanneer het Fries uit de lullige folklorehoek gehaald wordt, het een rijke en elastische taal is. De sfeer is sereen en dreigend tegelijk, wat maakt dat de aandacht tijdens dit bij vlagen indrukwekkende optreden geen moment verslapt.
Aan Adrian Crowley & Crash Ensemble de eer om het programma in de Westerkerk af te sluiten. De Ierse singer-songwriter met zijn prachtige baritonstem zingt oude nummers en draagt voor uit zijn binnenkort te verschijnen roman. De stemmige klanken van Crash Ensemble, van onder andere viool en cello, verhogen de spanning. Wanneer de begeleidingsgroep zonder Crowley een compositie ten gehore brengt, komt het muzikale vakmanschap van Crash Ensemble overduidelijk naar voren. Het allermooist is afsluiter The Dead Hotel, waarin de desolate teksten van Crowley laag voor laag worden voorzien van een intrigerende orkestratie. Het concert is een hoogtepunt van de avond.
Het is dansen geblazen met afsluiter Islam Chipsy & Eek. Het drietal uit Caïro knalt er vanaf de eerste seconde vol in, en straalt van begin tot eind enorm veel speelplezier uit. Het geluid staat ontzettend hard, zodat niemand kan ontkomen aan de energieke Egyptian Dance Music. De twee drummers lijken beiden in een constante break te blijven hangen, terwijl de toetsenist zijn repetitieve en opzwepende tonen bijna letterlijk uit zijn instrument slaat. Het is moeilijk stil te blijven staan. Islam Chipsy & Eek is een prachtige afsluiter en zou ook op grotere festivals niet misstaan.
